Mae’r diwydiant adeiladu yng Nghymru yn darparu mwy nag adeiladau a seilwaith yn unig; mae hefyd yn darparu cyfleoedd hyfforddi a chyflogaeth i bobl sy’n wynebu rhwystrau i gyflawni eu potensial llawn. Jemma ydw i, ymchwilydd yn WISERD ym Mhrifysgol Caerdydd, ac mae fy ymchwil yn archwilio sut mae’r diwydiant adeiladu yng Nghymru yn creu gwerth cymdeithasol.
Yn 2023, cyflwynodd Cymru Deddf Partneriaeth Gymdeithasol a Chaffael Cyhoeddus (Cymru). Mae hon yn darparu fframwaith cyfreithiol i sicrhau bod gwariant cyhoeddus yn creu buddion diriaethol i bobl Cymru. Nid yw’n ymwneud â phrynu nwyddau a gwasanaethau yn unig; mae’n ymwneud â chefnogi gwaith teg, meithrin partneriaethau cymdeithasol a sicrhau bod arian cyhoeddus yn gwella lles cenedlaethau’r presennol a’r dyfodol.
Mae caffael traddodiadol yn ymwneud â chael y fargen orau am eich arian. Mae caffael cymdeithasol, ar y llaw arall, yn ymgorffori buddion cymdeithasol ychwanegol. Weithiau mae’n uniongyrchol, megis prynu gan sefydliadau nid-er-elw neu fusnesau sy’n eiddo i unigolion o grwpiau heb gynrychiolaeth ddigonol. Weithiau mae’n anuniongyrchol, megis ychwanegu gofynion ar gyfer llogi a hyfforddi pobl sy’n cael trafferth dod o hyd i waith, neu osod targedau ar gyfer prentisiaethau ymhlith grwpiau heb gynrychiolaeth ddigonol neu bobl sy’n wynebu rhwystrau i gyflogaeth. Mae gan yr ymchwil hon ddiddordeb arbennig mewn archwilio dulliau anuniongyrchol: sut gall prosiectau adeiladu greu llwybrau gwirioneddol i gyflogaeth, addysg a hyfforddiant i bobl yng Nghymru sy’n wynebu rhwystrau.
Mae’r diffyg ymchwil i’r hyn sy’n gweithio wrth droi’r addewid o werth cymdeithasol yn realiti yn syndod. Gyda’r gyfraith newydd yng Nghymru ar waith, mae’r prosiect hwn yn gofyn: Sut rydych chi’n sicrhau bod cyfleoedd mewn adeiladu yn arwain at waith teg i bobl sydd ei angen? Mae cyfweliadau â llunwyr polisi, cwmnïau adeiladu a grwpiau cymdeithas sifil ar y gweill i benderfynu pa strategaethau sy’n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol.
Rwyf wedi gweithio fel ymarferydd yn creu gwerth cymdeithasol yn ogystal ag ymchwilydd, ac mae dau o’r prosiectau fy mod wedi gweithio arnynt yng Nghymru yn dangos beth sy’n bosibl:
Roedd prosiect Clean Slate Cymru yn canolbwyntio ar unigolion ag euogfarnau, gan ddod â sefydliadau o’r sector adeiladu, y system cyfiawnder troseddol, sefydliadau nid-er-elw, ac addysg at ei gilydd. Dros ddwy flynedd, fe wnaethom lansio 11 menter beilot – rhai o fewn carchardai, rhai yn y gymuned – gan helpu pobl i ddatblygu sgiliau, dod o hyd i waith ac adeiladu rhwydweithiau i gefnogi cyflogaeth barhaol. Roedd cyflogwyr yn y diwydiant adeiladu yn gadarnhaol ynglŷn â rhoi cyfle i bobl ag euogfarnau, yn enwedig o ystyried y prinder sgiliau parhaus.
Roedd y prosiect Symud Ymlaen / Moving Forward (SYMF) yn mynd i’r afael â digartrefedd ieuenctid trwy greu hyfforddiant a lleoliadau gwaith i bobl ifanc sydd wedi bod mewn gofal neu a oedd yn hysbys i’r system gyfiawnder. Gyda thri llwybr gwahanol – wedi’u teilwra i barodrwydd gwaith pob person – fe wnaethant helpu pobl ifanc i adeiladu sgiliau ymarferol a bywyd. Dangosodd ymchwil i’r prosiect fod y prosiect yn effeithiol wrth gefnogi pobl ifanc i symud ymlaen i swyddi a phrentisiaethau adeiladu a lleihau’r risg y byddent yn profi digartrefedd ieuenctid.
Ond nid yw’r ymchwil yn gorffen yng Nghymru. Mae wedi’i dylunio i gynhyrchu adnoddau ymarferol ar gyfer y diwydiant adeiladu a’r gymdeithas sifil, adnoddau sy’n dangos yn glir beth sy’n gweithio o ran adeiladu gwerth cymdeithasol a hyrwyddo gwaith teg. Trwy gyhoeddiadau academaidd, bydd y mewnwelediadau a gafwyd yma yn cyrraedd cynulleidfa ryngwladol, gan dynnu sylw at sut y gall polisïau caffael cymdeithasol pwyllog gefnogi pobl sy’n wynebu rhwystrau i gyflogaeth mewn gwahanol gyd-destunau.
Yn ei hanfod, nid yw’r prosiect hwn yn ymwneud â brics a morter yn unig. Mae’n ymwneud â defnyddio buddsoddiad cyhoeddus i wella bywydau, gan ddechrau yng Nghymru, a mynd ymhellach o bosibl. Mae’r postiad blog hwn yn rhan o gyfres barhaus ar gyfer y prosiect Adeiladu Gwerth Cymdeithasol a Gwaith Teg yn y Diwydiant Adeiladu yng Nghymru ym Mhrifysgol Caerdydd.
Er mwyn parhau i rannu mewnwelediadau sy’n seiliedig ar ymarfer, rydym yn chwilio am fwy o enghreifftiau sy’n dangos sut y gall caffael cyhoeddus yrru gwaith teg, gwerth cymdeithasol a newid ystyrlon.
Os ydych chi’n ymwneud â phrosiect sy’n gwneud gwahaniaeth – neu’n gwybod am un y dylid tynnu sylw ato – byddwn wrth fy modd o glywed gennych. Cysylltwch â ni drwy e-bost yn BridgemanJ1@cardiff.ac.uki rannu eich stori, creu cysylltiad neu archwilio cyfleoedd cydweithredu posibl.