Dechreuodd gydag ychydig o brosiectau bach—glanhau data, arolygon peilot, ac interniaethau haf. Ond heddiw, mae’r darnau hynny’n rhan o ddarlun llawer mwy: partneriaeth sy’n tyfu a mudiad â sêl frenhinol o gymeradwyaeth sy’n ail-lunio sut rydym yn deall ac yn atal digartrefedd ymhlith pobl ifanc ledled y DU.
Ers sawl blwyddyn, mae’r Athro Pete Mackie a Dr Ian Thomas, arweinwyr thema Tai a Digartrefedd YDG Cymru, wedi bod yn gweithio ochr yn ochr â’r elusen digartrefedd Llamau, i harneisio pŵer data yn well. Mae’r hyn a ddechreuodd fel ymarfer technegol wedi dod yn stori o gydweithio, arloesi ac effaith – un sydd bellach yn helpu i lywio polisi cenedlaethol a dylanwadu ar y sector atal digartrefedd ehangach.
Mae atal digartrefedd yn golygu gweithredu cyn i argyfwng daro, felly mynd “i fyny’r gadwyn” i gefnogi’r rhai sydd fwyaf mewn perygl. Dyna’n union beth mae Upstream, ymyrraeth mewn ysgolion, yn anelu at ei wneud. Wedi’i ddatblygu’n wreiddiol yn Awstralia, mae’r dull wedi cael ei fabwysiadu gan elusennau ledled y DU: Llamau yng Nghymru, Centrepoint yn Lloegr, Rock Trust yn yr Alban, a MACS yng Ngogledd Iwerddon.
Mae’r rhaglen yn defnyddio arolwg sgrinio a gwblheir gan ddisgyblion, i nodi pobl ifanc a allai fod mewn perygl o fod yn ddigartref neu chwalfa deuluol, gan ganiatáu i ysgolion ac elusennau gynnig cefnogaeth gynnar. Fodd bynnag, o ran ailddefnyddio’r data i gynnal ymchwil a datblygu mewnwelediadau newydd, gallant fod yn anodd eu dadansoddi.
Dyna lle camodd YDG Cymru i mewn. Gan weithio’n agos gyda Llamau, mae Pete ac Ian gyda chymorth mewnwelediadau ffres gan ddau intern haf wedi helpu i lanhau, mireinio a gwneud synnwyr o’r data hwn, gan ei droi’n fewnwelediadau pwerus ar gyfer newid.
“Rydym wedi dysgu nad rhifau ar daenlen yn unig yw data da, ond bywydau pobl, straeon a chyfleoedd i ymyrryd,” meddai’r Athro Mackie. “Ein rôl ni fu sicrhau bod y gwaith anhygoel sy’n cael ei wneud gan elusennau fel Llamau yn cael ei gefnogi gan y dystiolaeth a’r systemau sydd eu hangen i’w wneud yn gynaliadwy ac yn raddadwy.”
Dros y ddau haf diwethaf, mae ymchwilwyr YDG Cymru wedi cael eu hymuno gan Interniaid Haf Gwyddor Data Poblogaeth Lauren Hill a Samyuktha Babuganesh, sydd wedi cyfrannu at brosiectau sy’n parhau i wella’r model Upstream. Ynghyd â Pete ac Ian, helpodd yr interniaid i wella sut mae data o Upstream yn cael ei drefnu a’i ddadansoddi, gan alluogi mewnwelediadau cliriach a phenderfyniadau mwy gwybodus.
Mae’r gwaith parhaus hwnnw bellach yn llywio system newydd, ar lefel genedlaethol ar gyfer Upstream, wrth i’r rhaglen ehangu ledled y DU. Mae YDG Cymru yn rhan o grŵp gwaith aml-elusennol, ochr yn ochr â Llamau, Centrepoint, a Rock Trust, sy’n dylunio system ddata newydd i sicrhau darpariaeth gwasanaeth gyson a gwerthusiad effeithiol.
Un arloesedd allweddol sy’n cael ei drafod yw cysylltu ymatebion arolwg Upstream â data addysg sy’n galluogi ymchwilwyr i ddeall canlyniadau hirdymor, megis a yw disgyblion a dderbyniodd gefnogaeth yn mynd ymlaen i addysg bellach neu uwch.
“Mae cysylltu data yn caniatáu inni weld beth sy’n digwydd y tu hwnt i gatiau’r ysgol,” eglura Mackie. “Mae’n ein helpu i ddeall a yw ymyriadau cynnar yn newid llwybrau bywyd mewn gwirionedd – a dyna’r math o dystiolaeth a all sbarduno newid systemig hirdymor.”
Mae ymchwil YDG Cymru eisoes yn dylanwadu ar sut mae llunwyr polisi ac ymarferwyr yn meddwl am atal digartrefedd. Mae’r dystiolaeth hon nid yn unig yn gwella’r model Upstream ond hefyd yn cryfhau’r achos dros ymgysylltu mwy uniongyrchol, yn seiliedig ar dystiolaeth mewn ysgolion a chymunedau.
Mae’r bartneriaeth rhwng YDG Cymru a Llamau hefyd wedi llywio gwaith Pete Mackie ochr yn ochr â Sefydliad Brenhinol Tywysog a Thywysoges Cymru. Dan arweiniad y Tywysog William a’r Dywysoges Catherine, mae’r Sefydliad yn canolbwyntio ar fynd i’r afael â materion cymdeithasol mawr gan gynnwys digartrefedd trwy ymchwil, partneriaethau ac effaith hirdymor.
Mae’r mewnwelediadau a’r perthnasoedd a adeiladwyd trwy’r cydweithrediad Upstream wedi chwarae rhan allweddol wrth lunio’r gwaith hwn, gan dynnu sylw at bwysigrwydd tystiolaeth gadarn a phartneriaeth wrth gyflawni newid yn y byd go iawn.
“Nid yw newid yn digwydd dros nos; mae’n cael ei adeiladu trwy berthnasoedd, ymddiriedaeth a dyfalbarhad,” meddai Mackie. “Mae’r gwaith gyda Llamau ac Upstream yn dyst i’r hyn sy’n bosibl pan fydd ymchwilwyr ac elusennau’n dod at ei gilydd gyda phwrpas cyffredin: atal digartrefedd cyn iddo ddechrau.”
Llunio’r Dyfodol, Un Set Data ar y Tro
Gyda systemau data newydd yn cael eu datblygu, tystiolaeth gryfach yn dod i’r amlwg, a phartneriaethau’n ehangu ledled y DU, mae’r cydweithrediad rhwng YDG Cymru ac Upstream yn sefyll fel enghraifft ysbrydoledig o’r hyn sy’n bosibl pan fydd ymchwil ac ymarfer yn cwrdd.
“Rydym yn siarad am ‘newid sy’n cael ei yrru gan ddata’, ond yn y pen draw mae’n ymwneud â phobl,” myfyria Mackie. “Y tu ôl i bob set ddata mae person ifanc y gallwn ni helpu i lunio ei ddyfodol. Dyna pam mae’r gwaith hwn yn bwysig, oherwydd mae tystiolaeth yn rhoi’r pŵer inni wneud gwahaniaeth gwirioneddol.”
Cyhoeddwyd y newyddion hwn yn wreiddiol ar YDG Cymru.