Fel rhan o’r prosiect Ymddiriedaeth, Hawliau Dynol a Chymdeithas Sifil yn rhaglen ymchwil cymdeithas sifil WISERD, rwyf wedi bod yn dadansoddi sefyllfa hawliau dynol pobl LHDT+ yng ngwledydd y Gymuned Garibïaidd – a elwir hefyd yn CARICOM. Fe’i sefydlwyd ym 1973, ac mae’n sefydliad o bymtheg o wladwriaethau a dibyniaethau sydd wedi’i gynllunio i hyrwyddo integreiddio, cydweithredu a datblygu.
Mae hwn yn faes ymholi priodol sydd wedi’i esgeuluso hyd yma, oherwydd yn baradocsaidd, tra bod cytundebau’r Cenhedloedd Unedig yn ymestyn hawliau gwrth-wahaniaethu i bobl LHDT+ yn y rhan fwyaf o aelod-wledydd (yn benodol, Cyfamod Rhyngwladol y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Sifil a Gwleidyddol (ICCPR) a/neu’r Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Economaidd, Cymdeithasol a Diwylliannol (ICESCR)) – ar yr un pryd, mae deddfwriaeth o’r cyfnod trefedigaethol yn gwneud perthnasau cariadus o’r un rhyw yn anghyfreithlon.
Methodoleg yr astudiaeth hon yw dadansoddiad disgwrs o’r corpws o gyflwyniadau sefydliadau cymdeithas sifil (CSO) i’w cylch diweddaraf o’r Adolygiad Cyfnodol Cyffredinol (UPR), mecanwaith monitro’r Cenhedloedd Unedig (CU). Mae cylch pum mlynedd yr UPR a’i gyflwyniad graddol gan y CU ar ôl 2006 yn golygu bod rhai gwledydd CARICOM wedi mynd trwy ddau gylch UPR tra bod eraill wedi mynd trwy dri.
Canfyddiadau allweddol
Nid yw cyfyngiadau gofod yn caniatáu trafodaeth lawn ar yr holl drais ar hawliau a gwmpesir yn y disgwrs cymdeithas sifil, ac eto, fel mae fy mhapur arfaethedig yn y Journal of Civil Society yn ei ddatgelu, mae’r rhain yn cynnwys yr angen am ddiwygio cyfreithiol i gynnal hawliau LHDT+; trais/troseddau casineb/aflonyddu yn erbyn pobl LHDT+ a methiant awdurdodau i gynnal hawliau LHDT+ – gan gynnwys camymddwyn gan yr heddlu a’r angen am gyfreitheg effeithiol.
Mae gwahaniaethu yn erbyn LHDTRh yn ymyrryd â’u hawliau o dan Erthyglau 2, 7, 9, 10, 14 yr ICCPR. Dyma’r batholeg hawliau a ddaeth yn y safle cyntaf yn nisgwrs y CSO. Disgrifiodd un CSO y sefyllfa; ‘mae gwahaniaethu yn erbyn pobl LHDTRh yn parhau i fod yn eang ac yn sefydliadol’. Cyfeiriodd un arall at sut mae ‘triniaeth wahaniaethol… yn mynd at graidd lleihau hunanwerth, hunan-barch, cyfanrwydd corfforol a seicolegol unigolion LHDTC+, ac yn cosbi math o hunanfynegiant ar gyfer unigolion LHDTC+ ac yn eu dibrisio mewn cymdeithas ehangach’.
Ar yr angen am ddiwygio cyfreithiol, cwynodd un CSO, ‘mae bodolaeth syml y cod cosbi gwahaniaethol yn tynnu sylw at bobl LHDT, grŵp sydd eisoes yn agored i niwed yn fyd-eang, trwy stigmateiddio a chosbi personiaethau LHDT yn ffurfiol’.
Mae’r disgwrs cymdeithas sifil ar drais, troseddau casineb ac aflonyddu yn anodd ei ddarllen. Yn Nhrinidad a Thobago, amlygodd cyflwyniad UPR un CSO densiynau rhwng hawliau cyfansoddiadol i fywyd, y broses briodol a chydraddoldeb, a phobl LHDT+. Cyfeiriodd at achosion dynladdiad lle’r oedd ‘”amddiffyniad cyfunrywiol ymlaen llaw” wedi’i godi’n aml gan ddiffynyddion. Daeth i’r casgliad ‘nad yw’r gyfraith droseddol berthnasol yn dangos digon o sylw i fywyd person LHDT sydd wedi marw; bod y gyfraith yn methu â pharchu egwyddorion y gyfraith droseddol o ran rhesymoldeb a chymesuredd; ac yn adlewyrchu canfyddiad o’r person LHDT fel troseddwr’.
Roedd trafodaeth y CSO hefyd yn manylu ar ddial treisgar cyhoeddus yn erbyn y rhai sy’n cynnig diwygiadau gyda’r nod o gynyddu hawliau LHDT. Mae hyn yn gysylltiedig â motif craidd arall yn y disgwrs UPR – sef, fel y dywedodd rhywun, sut mae ‘traddodiadau crefyddol ceidwadol yn atgyfnerthu arferion gwahaniaethol y Llywodraeth ac yn pwysleisio rolau rhyw anhyblyg. Mae normau diwylliannol yn ffafrio dynion a’r elît, gan adael menywod a phobl LHDT mewn dosbarth israddol a dibynnol’.
Mae fy nadansoddiad hefyd yn archwilio’r defnydd o iaith (neu ‘fframio’) yn y disgwrs cymdeithas sifil. Mae hyn yn dweud wrthym am y profiad dynol o drais ar hawliau pobl LHDT+. Un thema graidd yw troseddoli. Er enghraifft, fel y nododd un CSO, ‘y gwir amdani yw bod troseddoli ymddygiad rhywiol cydsyniol rhwng partneriaid o’r un rhyw yn cael yr effaith o farcio unigolion fel troseddwyr ar sail eu cyfeiriadedd rhywiol’.
Myfyriodd un arall ar wadu hawliau LHDT+ mewn gofal iechyd: ‘Mae’r stigma a’r gwahaniaethu treiddiol y mae unigolion LHDTC+ yn eu hwynebu yn cael effaith negyddol ar iechyd meddwl ac emosiynol… mae unigolion sydd wedyn yn ceisio gofal i fynd i’r afael â’r pryder a’r straen a achosir gan wahaniaethu yn cael ail drawma weithiau drwy brofiadau negyddol, gwahaniaethol gyda staff gofal iechyd’.
Arwyddocâd?
Mae’r astudiaeth hon yn gwneud cyfraniad gwreiddiol at wybodaeth trwy gynnig y dadansoddiad traws-ranbarthol cyntaf o safbwyntiau cymdeithas sifil ar sut y mae gwledydd CARICOM ôl-drefedigaethol, datblygol sy’n ynysoedd bach ac sydd â diwylliannau trefedigaethol hir o anghydraddoldeb a gormes wedi ymateb i rwymedigaethau hawliau rhyngwladol y CU o ran lleiafrifoedd rhywiol. Fel y nodwyd, datgelir bod methiant llywodraethau i ddiwygio’r gyfraith yn rhannol seiliedig ar wrthwynebiad cyhoeddus sydd wedi’i seilio ar geidwadaeth grefyddol.
Yn nodedig, mae’r ymchwil yn pwyntio at gylch dieflig yn y ffordd y mae deddfwriaeth wahaniaethol yn troseddoli pobl LHDT+ ac yn atgyfnerthu rhagfarn ac agweddau cymdeithasol negyddol. Yn wyneb troseddau hawliau lluosog, un broblem allweddol yw anghyfiawnder (diffyg mecanweithiau gorfodi cyfreithiol) yr ICCPR a chytundebau perthynol.
Mae’r canfyddiadau presennol yn tynnu sylw at yr angen am gorff cytundebau unedig ar gyfer monitro cydymffurfiaeth â chonfensiynau hawliau dynol y CU. Dadleuir y bydd cynnydd yn y dyfodol wrth wyrdroi effaith wenwynig deddfwriaeth wahaniaethol o’r cyfnod trefedigaethol yn rhanbarth CARICOM yn dibynnu ar fwy o fobileiddio mewn cymdeithas sifil a llywodraethau sy’n barotach i dderbyn hawliadau hawliau LHDT+ hanfodol y CSOau.
Cyhoeddir canfyddiadau’r astudiaeth lawn yn:
Chaney, P. (2022 forthcoming) Exploring Civil Society Perspectives on the Human Rights Situation of LGBT+ People in the Caribbean Community, Journal of Civil Society, Routledge T&F. ISSN: 1744-8697 https://www.tandfonline.com/toc/rcis20/current
Llun: Baner Balchder LHDT, gan Guanaco a golygyddion dilynol – ffynhonnell SVG (fersiwn o 17:56, 30 Medi 2011), Parth Cyhoeddus, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=479191
