Yn Anarchical Fallacies (1796), dywedodd yr athronydd iwtilitaraidd Seisnig Jeremy Bentham fod y cysyniad o hawliau naturiol yn nonsens ac mai ‘nonsens ar stilts’ oedd hawlio hawliau nad ydynt wedi’u rhagnodi yng nghyfreithiau’r wladwriaeth. Dadleuodd fod drysu dymuno bod gennym hawl gyda bodolaeth yr hawl ei hun yn gamsyniad llwyr. Ar ben hynny, rhoddir yr hawliau a gydnabyddir gan gyfraith y wladwriaeth gan y llywodraeth, wedi’u gwarantu gan y farnwriaeth, a’u gorfodi gan ei rheolaeth o’r lluoedd arfog a’r heddlu. Byddai yna anarchiaeth, meddai Bentham, pe bai eiriolwyr hawliau naturiol yn llwyddo i herio’r rhai a roddwyd yn gyfreithiol gan y wladwriaeth. Mae yna hefyd farn Marcsaidd o’r gyfraith fel rhan o uwchstrwythur ideolegol sy’n deillio o economi dosbarth.
Ar 10 Rhagfyr 1948, mabwysiadodd Cynulliad Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig, a oedd yn cyfarfod ym Mharis, y Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol. Roedd y Cynulliad yn ystyried hyn yn weithred hanesyddol yng nghenhadaeth y Cenhedloedd Unedig i gynnal heddwch y byd a rhyddhau unigolion rhag gormes anghyfiawn. Roedd y Datganiad yn ymgorffori hawliau yn amrywio o bawb yn cael eu geni’n rhydd ac yn gyfartal o ran urddas a hawliau (erthygl 1) i unrhyw wladwriaeth, grŵp neu berson sydd â hawl i ddinistrio unrhyw un o’r hawliau a’r rhyddfreintiau a nodir yn y ddogfen (erthygl 30). Ymhlith ystrydebaethau eraill sy’n golygu’n dda, mae’r Rhagymadrodd yn nodi:
Yn gymaint â bod neu cyn belled â bod cydnabod urddas cynhenid a hawliau cyfartal ac anymwadol pob aelod o’r teulu dynol yn sylfaen rhyddid, cyfiawnder a heddwch yn y byd,
Yn gymaint â bod pobloedd y Cenhedloedd Unedig yn y Siarter wedi ailddatgan eu ffydd mewn hawliau dynol sylfaenol, mewn urddas a gwerth y person dynol ac yn hawliau cyfartal dynion a menywod ac wedi penderfynu hyrwyddo cynnydd cymdeithasol a safonau bywyd gwell mewn rhyddid mwy,
Yn gymaint â bod aelod-wladwriaethau wedi addo i’w hunain i gyflawni, mewn cydweithrediad â’r Cenhedloedd Unedig, hyrwyddo parch cyffredinol at hawliau dynol a rhyddid sylfaenol a’u cadw,
Mae’r Rhagymadrodd, gyda chefnogaeth deg ar hugain o erthyglau, yn nodi’r hyn yr ystyriai’r Cynulliad Cyffredinol fel hawliau dynol sylfaenol i gael eu cydnabod a’u gwarchod yn gyffredinol. Roedd y Datganiad yn ddatganiad o ryngwladoldeb iwtopaidd a’r ddelfryd o ddynoliaeth gyffredin. Roedd hyn yn sgil rhyfel byd dinistriol, gyda gwleidyddiaeth ryngwladol wedi’i rhannu’n ideolegol a’n profi trawma ôl-wladychiaeth.
Anogodd y Cynulliad Cyffredinol i Gyngor Economaidd a Chymdeithasol y Cenhedloedd Unedig (ECOSOC) ac Asiantaethau Arbenigol, megis Sefydliad Addysgol, Gwyddonol, a Diwylliannol y Cenhedloedd Unedig (UNESCO), y Sefydliad Llafur Rhyngwladol (ILO), a Sefydliad Iechyd y Byd (WHO), a sefydliadau anllywodraethol yn gyffredinol, hyrwyddo’r Datganiad. Gofynnwyd i aelod-wladwriaethau ddangos ymrwymiad trwy ledaenu’r Datganiad mor eang â phosibl, yn enwedig trwy addysg ffurfiol. Yn sicr cafodd ei gyfieithu a’i argraffu ond yn nodweddiadol o ddogfennau o’r fath nid oedd o reidrwydd yn cael ei ddarllen. Cafodd 10 Rhagfyr ei ddynodi’n Ddiwrnod Hawliau Dynol.
Yn hanfodol, nid cytundeb a lofnodwyd neu a gadarnhawyd gan yr aelod-wladwriaethau oedd y Datganiad. Nid oedd yn rhwymo’n ffurfiol. Fodd bynnag, defnyddiwyd yr hawliau a’r rhyddfreintiau a ddatganodd i greu cyfryngau/moddau rhwymol fel y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol a gytunwyd ym 1950. Mae hefyd wedi cael ei ddilyn gan lawer o ddatganiadau hawliau dynol eraill, gan gynnwys rhai ffurfioli fel cytuniadau. Ar ben-blwydd y Datganiad yn 75 oed, galwodd Swyddfa’r Cenhedloedd Unedig yr Uchel Gomisiynydd Hawliau Dynol ar aelod-wladwriaethau i “adfywio’r Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol, dangos sut y gall ddiwallu anghenion ein hamser a hyrwyddo ei addewid o ryddid, cydraddoldeb a chyfiawnder i bawb.”
Mecanwaith yw Adolygiad Cyfnodol Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig (UPR) sy’n ystyried cofnodion hawliau dynol aelod-wladwriaethau. Mae’r materion dan sylw yn cynnwys amddiffyn hawliau dynol ynghylch mewnfudo a lloches, y gwahanol fathau o wahaniaethu posibl, troseddau casineb, a chadarnhau cytundebau hawliau dynol y Cenhedloedd Unedig. Mae hyn yn darparu gwybodaeth werthfawr er ei bod o ddibynadwyedd amrywiol, tra bod bwlch sylweddol yn aml rhwng datganiadau ac ymarfer ffurfiol. Felly, beth yw’r realiti saith deg pump o flynyddoedd yn ddiweddarach? Mae cyfraith gwladwriaethau yn parhau i fod yn sylfaenol. Ond mae gwladwriaethau yn ôl eu natur wleidyddol yn amddiffynnol o sofraniaeth a grym. Ni all y Cenhedloedd Unedig, wedi’i waethygu gan system y Cyngor Diogelwch, orfodi dewis arall.
Gwelir y canlyniad yng nghofnodion gormesol gwladwriaethau a ddisgrifiwyd yn euphemistaidd gan Gyngor Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig, a ddisodlodd Gomisiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau Dynol yn 2006, fel ‘… symud ar gyflymder gwahanol, fel y mae heriau unigryw yn eu hwynebu.” Mae hyn yn cynnwys aelodau etholedig o’r Cyngor Hawliau Dynol ei hun. Cafodd Rwsia, sydd hefyd yn aelod o’r Cyngor Diogelwch, ei hatal yn 2022 am droseddau difrifol a systematig o hawliau dynol a gyflawnwyd yn ystod ei goresgyniad o’r Wcráin. Fodd bynnag, mae Gwarant Arestiad y Llys Troseddol Rhyngwladol ar gyfer Vladimir Putin, Arlywydd Rwsia, a Maria Lvova-Belova, Comisiynydd Hawliau Plant Rwsia, sy’n honni bod cyfrifoldeb am y drosedd rhyfel o alltudio anghyfreithlon a throsglwyddo plant yn ystod y Rhyfel Russo-Wcreineg presennol yn parhau i fod heb ei orfodi. Nid yw’r Sefydliad Diogelwch a Chydweithrediad yn Ewrop, y Comisiwn Ymchwilio ar yr Wcrain, a’r Adroddwr Arbennig dros Hawliau Dynol yn Rwsia wedi gwneud dim gwell.
Yn anffodus, mae yna lawer o enghreifftiau eraill, gormod i’w rhestru yma, lle gwelwn gasineb hanesyddol ac anfertheddau yn adnewyddu eu hunain, gan gymryd neu niweidio bywyd dynol a’i ragolygon. Mae yna hefyd fathau newydd o gamfanteisio dynol, gan gynnwys dioddefwyr troseddoldeb. Dylem fyfyrio ar hyn wrth i Lywodraeth Prydain ymdrechu i ddod o hyd i bolisi ar gyfer mewnfudo a lloches. Y ffordd orau o nodi, amddiffyn a chryfhau hawliau dynol yw drwy egwyddorion cyfreithiol ac ymrwymiadau sy’n cael eu derbyn a’u rhannu’n rhyngwladol fel atebion i broblemau cyffredin. Er gwaethaf bwriadau da parhaus ar ran llawer, mae unrhyw beth llai yn ‘nonsens ar stilts.’
Credyd llun: llun gan Claudio Schwarz ar Unsplash