Mae’r postiad blog hwn yn ail ran mewn cyfres sy’n cyflwyno canfyddiadau rhagarweiniol ar lesiant plant yng Nghymru cyn ac yn ystod pandemig Covid-19. Mae’n defnyddio data o’r Arolwg Rhyngwladol o Lesiant Plant (ISCWeB) — Bydoedd Plant, arolwg byd-eang ar les goddrychol plant, gyda’r don hon yn cynnwys 20 gwlad i gyd. Cynhaliwyd yr arolwg yng Nghymru yn 2018 a 2021, gan gynnwys disgyblion o ysgolion cynradd (9-11 oed) ac uwchradd (12-14 oed) ledled Cymru.
Mae’r canfyddiadau a gyflwynir yma yn dangos bod plant Cymru yn llai bodlon â’r ysgol yn ystod y pandemig nag yr oeddent cyn y pandemig. Yn ddiddorol, mae’r canfyddiadau hyn yn awgrymu nad diffyg cyswllt â’u cyd-ddisgyblion yn unig yw hyn, fel y mae llawer o allfeydd cyfryngau wedi adrodd. Yn hytrach na hynny, mae’r canlyniadau’n awgrymu bod diffyg cyfleoedd i wneud penderfyniadau yn eu bywydau teuluol ac yn yr ysgol, wedi arwain at ddiffyg rheolaeth canfyddedig a’r ymdeimlad na wrandewir arnynt.
Beth wnaethon ni?
Gwnaethom asesu boddhad plant â thair agwedd ar eu bywydau (teulu, ysgol a ffrindiau) mewn disgyblion o sectorau ysgolion cynradd ac uwchradd mewn ardaloedd trefol cyn ac yn ystod pandemig Covid-19. Roedd dadansoddiad rhagarweiniol wedi dangos gwahaniaeth ystadegol arwyddocaol ym mhob un o’r tair agwedd ar eu cyfer ond nid i ddisgyblion o ardaloedd gwledig.
Yn yr un modd â phostiad blog cyntaf y gyfres hon, mae yna gafeatau. Yn gyntaf, oherwydd bod hon yn astudiaeth drawsdoriadol, nid yw’n dilyn yr un disgyblion ar draws amser, ond yn hytrach na hynny, dwy garfan wahanol. Yn ail, er bod yr arolwg wedi’i anfon i’r un ysgolion yn y ddwy don, dim ond ychydig o ysgolion a gymerodd ran yn y ddwy. Yn olaf, oherwydd terfynau’r pandemig coronafirws (e.e. mynediad i’r rhyngrwyd), mae maint y sampl yn yr ail don yn llai nag yn y cyntaf.
Beth ddysgon ni?
Nid yw’n syndod bod gostyngiad ym modlonrwydd plant â phob un o’r tair agwedd ar eu bywydau (teulu, ysgol a ffrindiau). Ymhlith y plant iau, gwelwyd y gostyngiad lleiaf yn eu boddhad gyda ffrindiau, ac yna yn eu boddhad gyda’r teulu, ac yn olaf, gyda bywyd ysgol. Ar gyfer y plant hŷn, gostyngodd boddhad gyda’u teulu a’u ffrindiau ar gyfradd debyg, gyda’r gostyngiad mwyaf yn cael ei arsylwi yn eu boddhad gyda bywyd ysgol (Ffigur 1).
Yn achos boddhad gyda’r ysgol, roedd bwlch eisoes rhwng y ddau grŵp oedran, gyda phlant hŷn yn dangos llai o foddhad gyda bywyd ysgol. Parhaodd y duedd i mewn i’r pandemig, er bod y ddau grŵp oedran yn dangos gostyngiad (Ffigur 1).
Ffigur1 – Boddhad plant â’u teulu, ffrindiau a bywyd ysgol – cyfartaledd (SD): cyn ac yn ystod pandemig y coronafeirws
Gellir deall y ffactorau y tu ôl i’r gostyngiadau hyn yn well wrth ystyried y cwestiynau unigol a ofynnir mewn perthynas â’r tri phwnc o ddiddordeb (Ffigur 2)[1]. Yn achos teulu, gellid gweld gostyngiad pwysig mewn perthynas â gwneud penderfyniadau am eu bywyd gyda’u rhieni, waeth beth fo’u hoedran. Ymddangosodd plant iau yn llai bodlon na’u cyfoedion hŷn o ran y help a dderbyniwyd ganddynt gan aelodau’r teulu pe bai problem ganddynt (gweler Ffigur 2).
O ran boddhad â’u ffrindiau, dyma’r agwedd a ddangosodd yr anweddolrwydd lleiaf, gan adlewyrchu bod cyswllt ar-lein braidd yn llwyddiannus wrth efelychu eu rhyngweithiadau cymdeithasol cyn-bandemig. Roedd plant yn gallu cadw cysylltiad â ffrindiau ac roedd yn ymddangos eu bod yn llai ynysig nag yr adroddwyd yn y cyfryngau. Fodd bynnag, dangosodd disgyblion o ysgolion uwchradd rywfaint o ddirywiad mewn boddhad o ran bod â digon o ffrindiau[2](Ffigur 2).
Yn nodedig, datgelodd ein canfyddiadau fod y cyfnod clo yn cyfyngu ar eu cyfleoedd i wneud penderfyniadau am eu bywydau, yn hytrach na’u hynysu oddi wrth eu cyfoedion.
Ffigur 2 – Boddhad plant gyda’u teuluoedd, ffrindiau, a bywyd ysgol cyn ac yn ystod pandemig Covid-19 – cyfartaledd (SD) – (cwestiynau unigol)
Yn olaf, o ran boddhad ysgol, mae’r ddau grŵp oedran yn dangos dirywiad. Roeddent yn teimlo bod eu hathrawon yn gwrando llai arnynt a’u bod yn derbyn llai o gymorth gan eu cyd-ddisgyblion, waeth beth fo’u hoedran, gyda phlant hŷn yn teimlo llai o ofal gan eu hathrawon (Ffigur 2). Mae hyn yn pwysleisio sut roedd dysgu ac addysgu o bell yn gwneud i ddisgyblion deimlo bod ganddynt lai o reolaeth dros eu profiad dysgu, gan leihau eu boddhad ag ef hyd yn oed ymhellach. Yn wir, roedd y newid i dechnoleg ar-lein yn sydyn ac nid oedd yn darparu llawer o amser i ddisgyblion ac athrawon addasu, ac roedd y canlyniadau hyn yn amlygu maint yr aflonyddwch a achosodd.
Yn gyffredinol, roedd yn ymddangos mai agweddau sy’n ymwneud â’r ysgol oedd y brif ffynhonnell o bryder, gan mai dyma’r un ardal a ddangosodd ostyngiad sylweddol yn ystod pandemig Covid-19 o’i gymharu â’r cyfnod o’i flaen. Ar ben hynny, hon oedd yr unig elfen a oedd yn sylweddol wahanol rhwng plant iau a phlant hŷn, gyda’r olaf yn llawer llai bodlon. Mae hyn yn cyd-fynd â chanfyddiadau diweddaraf adroddiad Cymdeithas y Plant a oedd hefyd yn nodi gostyngiad yn hapusrwydd disgyblion gyda’r ysgol, gan dynnu sylw ato fel maes i gael sylw agosach.
Yn olaf, waeth beth fo’u hoedran, cafwyd gostyngiad sylweddol mewn boddhad o ran cyfleoedd disgyblion i wneud penderfyniadau o fewn eu bywyd teuluol ac yn yr ysgol, gan alinio unwaith eto â chanfyddiadau adroddiad Cymdeithas y Plant, a ganfu hefyd fod plant yn llai bodlon gyda faint y gwrandewir arnynt.
Beth arall rydyn ni’n bwriadu ei wneud?
Gan fod data ar gyfer yr holl wledydd a gymerodd ran yn yr arolwg bellach ar gael, y cam nesaf yn yr ymchwil fydd gweld sut y gwnaeth Cymru gymharu â’r gwledydd Ewropeaidd eraill a gymerodd ran yn yr astudiaeth.
[1] Canolbwyntiwyd ar gwestiynau lle’r oedd y gostyngiad yn hafal i neu’n fwy na’r gostyngiad cyfartalog cyffredinol ar gyfer pob un o’r tair agwedd ar gyfer pob un o’r grwpiau oedran.
[2] Pan gafodd ei brofi am arwyddocâd ystadegol (prawf-t, roedd gwahaniaethau mewn boddhad â ffrindiau yn arwyddocaol i ddisgyblion yn yr ysgol uwchradd yn unig.
Ymwadiad
Daw’r data a ddefnyddir yn y cyhoeddiad hwn o brosiect Atodiad Covid-19 Children’s Worlds: Arolwg rhyngwladol o fywydau a lles plant (www.isciweb.org). Barn yr awdur a fynegir yma. Nid dyma farn ISCWeB o reidrwydd.