Mae profiadau miloedd o bobl y mae dementia yn effeithio arnynt wedi cael eu defnyddio i greu adnodd newydd sydd â’r nod o fod yn ganllaw cynhwysfawr i gefnogi pobl i gael y bywyd gorau posibl gyda’r cyflwr.
Mae ystod eang o gyngor, adnoddau a phrofiadau pobl wedi’u cynnwys ym Mhecyn Cymorth Byw gyda Dementia, a fydd yn cael ei lansio heddiw (27 Tachwedd) fel rhan o Ŵyl Gwyddorau Cymdeithasol ESRC.
Mae rhaglen Gwella’r Profiad o Ddementia a Hybu Bywyd Mwy Egnïol (IDEAL), a arweinir gan Brifysgol Caerwysg, wedi cael cyllid gan Gymdeithas Alzheimer, y Cyngor Ymchwil Economaidd a Chymdeithasol (ESRC), a’r Sefydliad Cenedlaethol ar gyfer Ymchwil Iechyd. Mae’r prosiect, sy’n cael ei gydnabod fel Canolfan Ragoriaeth Cymdeithas Alzheimer, yn ceisio deall a dod o hyd i ffyrdd o wella’r profiad o fyw gyda dementia. Recriwtiodd yr astudiaeth 1,547 o bobl a gafodd ddiagnosis o ddementia ysgafn i gymedrol a 1,283 o ofalwyr, ac mae’n dilyn cynifer ohonynt â phosibl dros saith mlynedd.
Mae’r Pecyn Cymorth Byw gyda Dementia yn cyfuno canfyddiadau prosiect IDEAL, gan ddefnyddio profiad miloedd o bobl y mae’r cyflwr wedi effeithio arnynt. Mae’r pecyn cymorth yn gysylltiedig â phrosiect INCLUDE, rhan o IDEAL, sydd hefyd yn cael ei ariannu gan y Cyngor Ymchwil Economaidd a Chymdeithasol, fel rhan o ymateb cyflym Ymchwil ac Arloesedd y DU i COVID-19. Nod INCLUDE yw deall a chefnogi pobl y mae dementia wedi effeithio arnynt yn ystod pandemig COVID-19. Mae’r pecyn cymorth newydd yn defnyddio’r dysgu hwnnw i gynnwys ystod eang o gyngor, adnoddau a straeon am brofiadau pobl.
Dywedodd yr Athro Linda Clare, o Brifysgol Caerwysg, sy’n arwain rhaglen IDEAL: “Y prosiect hwn yw penllanw’r archwiliad mwyaf manwl erioed o’r hyn sy’n gallu gwneud gwahaniaeth go iawn a helpu pobl i gael y bywyd gorau posibl gyda dementia. Drwy ein rhaglen ymchwil helaeth a thrwy sicrhau bod pobl â dementia a’u gofalwyr wrth wraidd ein holl weithgareddau, rydym wedi datblygu pecyn cymorth cynhwysfawr i gyfoethogi pob agwedd ar fywyd. Roedd pandemig COVID-19 yn gyfnod arbennig o anodd i bobl â dementia, ond fe wnaethon ni ddysgu cymaint, nid yn unig am y ffordd orau o gefnogi pobl yn ystod argyfwng o’r fath, ond am sut y gallwn ni helpu i reoli heriau bywyd pob dydd.”
Mae’r pecyn cymorth newydd wedi’i drefnu’n bum thema: Cadw’n ddiogel ac yn iach; Cadw mewn cysylltiad; Cadw ymdeimlad o bwrpas; Cadw’n heini; a Chadw’n bositif. Mae’n cynnwys gwybodaeth a gynigiwyd gan grŵp o bedwar person â dementia a phedwar gofalwr, gan gynnwys yr heriau o ymdrin â risg. Mae gofalwyr yn ymdrechu i gadw pobl â dementia yn ddiogel rhag niwed, ond efallai y bydd yr unigolyn y maent yn ceisio’i amddiffyn yn poeni mwy am golli rheolaeth o’i fywyd a’i annibyniaeth. Mae’r adnodd newydd yn cynnwys deunyddiau i helpu i hwyluso trafodaethau a gwella cyfathrebu.
Cyfarfu’r grŵp cynnwys bob pythefnos gyda’r hwylusydd Rachael Litherland, o Innovations in Dementia. Fel y mae David, gofalwr, yn nodi, “Mae’r grŵp hwn o unigolion craff ac agored, rwy’n credu, wedi ychwanegu cymeriad arbennig iawn at y canlyniad terfynol.” Mae’r wybodaeth yn amrywiol ac yn cynnwys cyngor a gweithgareddau ymarferol a ddatblygwyd i ysbrydoli pobl i gadw mewn cysylltiad â phobl eraill a bod yn egnïol, ynghyd â fideos, awgrymiadau defnyddiol, animeiddiadau, a barddoniaeth. Mae’n cynnwys lleisiau pobl â dementia a gofalwyr, ynghyd ag ymchwilwyr a gweithwyr proffesiynol blaenllaw ym maes dementia.
Dywedodd rheolwr y rhaglen, Dr Claire Pentecost, o Brifysgol Caerwysg: “Rydyn ni’n gwybod bod pawb sydd â dementia yn wahanol. Mae gan bob un ohonyn nhw wahanol flaenoriaethau a heriau, a gweithgareddau maen nhw am barhau i’w gwneud. Mae ein hadnodd ni’n rhoi ystod enfawr o amrywiaeth a dewis – rydyn ni’n credu y bydd yr adnodd yn gwella bywydau pobl, yn rhoi atebion, sicrwydd, gwybodaeth, ac amrywiaeth o safbwyntiau gwahanol i helpu pobl i gael y bywyd gorau posibl.”
Roedd Keith, sy’n byw gyda dementia, yn rhan o’r grŵp cynnwys. Dywedodd: “Mae’r heriau’n wych, ac rydyn ni wedi bod yn realistig wrth eu trafod, ond yr hyn rydyn ni wedi’i greu yw amrywiaeth o atebion posibl yn seiliedig ar bragmatiaeth a rhannu profiadau bywyd.”
Mae’r egwyddor o fod yn realistig wrth gynnig gobaith wedi arwain y grŵp, ynghyd â chofio bod pawb yn wahanol. Mae Julia, aelod o’r grŵp cynnwys a chyn-ofalwr i’w theulu, yn gobeithio y bydd pobl yn “dewis ac yn defnyddio’r hyn maen nhw’n ei ystyried yn addas ar gyfer eu hanghenion unigol” o’r pecyn cymorth.
Roedd llawer yn myfyrio ar eu profiadau eu hunain o gael diagnosis. I Allison, sy’n byw gyda dementia, “Ydy, mae’r sefyllfa’n anodd, a’r teimlad ar y dechrau yw ‘Dyma’r diwedd’, ond os gall rhywun gael gafael ar y pecyn cymorth yma a chael ychydig o obaith ar gyfer eu bywyd… mae bod yn rhan o hynny wedi bod yn wych.”
Dywedodd yr Athro Alistair Burns, Cyfarwyddwr Clinigol Cenedlaethol ar gyfer Dementia ac Iechyd Meddwl Pobl Hŷn yn GIG Lloegr: “Mae’r pecyn cymorth Byw gyda Dementia yn adnodd pwysig a ddatblygwyd drwy’r prosiect ymchwil helaeth sy’n canolbwyntio ar unigolion ac sy’n dysgu sut i wella ansawdd bywyd pobl â dementia drwy edrych ar brofiadau pobl sy’n byw gyda’r cyflwr. Bydd yn adnodd gwerthfawr iawn i unrhyw un sy’n rhan o’r gwaith o roi diagnosis a gofal dementia, ac yn fuddiol i bobl sy’n byw gyda’r cyflwr, eu teuluoedd, a’u gofalwyr.”
Dywedodd Katherine Gray, Rheolwr Cyfathrebu Ymchwil Cymdeithas Alzheimer: “Mae gwella ansawdd bywyd pobl sy’n cael diagnosis o ddementia yn y presennol yr un mor bwysig ag ymchwil i chwilio am driniaethau ar gyfer y dyfodol. Ar ôl cael diagnosis o ddementia, efallai y bydd pobl yn teimlo bod yn rhaid iddyn nhw roi’r gorau i’r gweithgareddau maen nhw’n hoff o’u gwneud, fel canu mewn côr, mynd i glwb llyfrau, neu wirfoddoli yn eu cymuned.
“Rydyn ni’n gyffrous i fod yn ariannu astudiaeth IDEAL – bydd y pecyn cymorth hwn, a ddatblygwyd mewn cydweithrediad â phobl a effeithiwyd gan ddementia, yn rhoi gobaith ac yn cynnig syniadau ar sut i fyw bywyd da gyda’r cyflwr, gan rymuso pobl i barhau i wneud y pethau sydd bwysicaf iddyn nhw.”
Gallwch ddarllen y pecyn gwybodaeth yn www.livingwithdementiatoolkit.org.uk
Cyhoeddwyd yr eitem newyddion yn ar wefan Prifysgol Caerwysg yn wreiddiol.